W obecnym systemie ekonomicznym, zarówno na międzynarodowym rynku pracy, jak, i na naszym polskim „gruncie”, coraz bardziej dostrzegamy bezwzględną machinę systemu wyzysku, w której nie ma miejsca na przyjazne środowisko pracy, a prawa człowieka są nagminnie łamane.
Brak szacunku, traktowanie pracownika przedmiotowo, niczym „produktu użycia”, który za chwilę, zamieni się na „nowszy model”, stosowanie mobbingu i innych form ucisku w miejscu pracy , odbiera człowiekowi jego godność , szacunek do siebie i otoczenia. Takie negatywne traktowanie pracowników jest przyczyną wielu konfliktów, frustracji społecznych, wykluczenia społecznego, oraz stanów chorobowych fizycznych i psychicznych. Brak zdrowej ekonomii na rynku pracy, przejawiającego się w postaci „krwiożerczego kapitalizmu”, niszczy zdrową gospodarkę, a zarazem środowisko. Wobec zaistniałego w naszych czasach systemu ekonomicznego, wydawać się może, że nie ma szans na zmianę , że nie można już liczyć na rynek pracy z „ludzką twarzą”.

Od 2008 roku, rozpoczęto w Polsce projekt p.n. Forum Ekonomii Społecznej, który ma przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu, a zarazem tworzyć bardziej przyjazne środowiska pracy , w których na pierwszym miejscu stawia się cele indywidualne i społeczne, natomiast zysk, jest efektem pracy, a nie jedynie jej celem samym w sobie.
W ramach projektu powstają tzw. podmioty ekonomii społecznej, które mogą przybierać różne formy, jak : spółdzielnie, przedsiębiorstwa społeczne i socjalne, stowarzyszenia, fundacje, banki spółdzielcze, ubezpieczenia wzajemne, fundusze doręczeniowe, agencje rozwoju regionalnego.

Czym w istocie są podmioty Ekonomii Społecznej?
W swych strukturach organizacyjnych, są to zrzeszone grupy osób, funkcjonujące w oparciu o działalność społeczną i gospodarczą. Zazwyczaj, tworzą go osoby, które nie mogły znaleźć dla siebie odpowiedniego miejsca na rynku pracy, z różnych względów. Do cech wspólnych, wyróżniających podmioty ekonomii społecznej należą: pierwszeństwo celów indywidualnych i społecznych ponad zyskiem, otwarte i dobrowolne członkostwo, obrona i ochrona wartości solidarności i odpowiedzialności, przeznaczenie wypracowanego zysku do realizacji celów stabilnego rozwoju, demokratyczne zasady zarządzania, w których liczy się głos każdego z członków, ukierunkowanie działalności na potrzeby członków, czy użytkowników produktów lub usług ekonomii społecznej.

W praktyce pełnią takie funkcje, jak: integracja społeczno-zawodowa, dostarczanie usług użyteczności publicznej, usług o charakterze wzajemnym (np. jeden podmiot, wspiera drugi), usługi na otwartym rynku, rozwój wspólnot lokalnych, prowadzenie działalności handlowej i produkcyjnej. W dużej mierze, są to podmioty służące ludziom, które mogą tworzyć zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, np. Partnerstwo dla Rain Mana, stworzyło kilka instytucji, które m.in. zatrudniają osoby z autyzmem.

Innym, jest Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne „Teatr Grodzki”, które zrzesza przedsiębiorstwa społeczne w formie Zakładu Aktywności Zawodowej. Tutaj, osoby marginalizowane, uczą się zawodu i pracują. Swoją działalność jako stowarzyszenie zaczęło od arteterapii, a następnie, stworzyło Pracownie m.in. : Dziennikarstwa i Fotografii, Sztuk użytkowych, Mody, Grafiki Komputerowej, Stolarską, Introligatorską.

Jak, założyć podmiot ekonomii społecznej ?
Na początku, trzeba zebrać grupę osób, z którymi chcemy realizować wyznaczone cele, w oparciu o wspólne priorytety działalności. W obrębie prawa, funkcjonującego dla tzw. III sektora działalności publicznej na terytorium RP, są różne wymogi; np. dla założenia stowarzyszenia; potrzeba min. 14 osób, dla spółdzielni socjalnej; min. 5 osób fizycznych ( z czego, trzy muszą być bezrobotne, lub z orzeczeniem niepełnosprawności). Mogą też to być dwa podmioty prawne, np. stowarzyszenie i fundacja . Podmiot ekonomii społecznej może funkcjonować na rynku na zasadzie „non profit, jako organizacja pożytku publicznego, lub też na zasadzie handlowej, z własną działalnością gospodarczą. Punkty ES, w których możemy podjąć pierwsze kroki i uzyskać pomoc , znajdują się w obszarach aktywności zawodowej, jak: Urzędy Pracy, Centra Aktywności Zawodowej, oraz szczególnie przystosowane Wojewódzkie Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej. Środki, pozyskiwać można zazwyczaj z dwóch głównych źródeł : Urzędów Pracy, lub Europejskich Funduszy. Dysponowane są, też przez Urzędy Miejskie.

Plusy i minusy zakładania podmiotów ekonomii społecznej.
W wypadku założenia spółdzielni socjalnej lub przedsiębiorstwa społecznego, szczególnym atutem są środki budżetowe przyznawane na rozpoczęcie działalności. Przykładowo, dla spółdzielni socjalnej tworzonej z osób fizycznych można otrzymać ok. 20 tysięcy złotych na każdego z członkow spółdzielni (jeśli, wszyscy spełniają wymagane kryteria dot. zagrożenia wykluczeniem społecznym, np. bezrobociem, niepełnosprawnością, itd.)Następnie, w ramach rozwoju, każdy nowy członek przyjęty do spółdzielni, wnosi kolejne dofinansowanie . Dla podmiotów prawnych środki te są zwiększone. Ale wszystkie zależą od zasobów źródeł finansowych, z których korzystamy. Dodatkowym atutem jest możliwość otrzymania rocznej zapomogi, np. w postaci zwrotów składek ubezpieczeniowych. Innym, plusem, jest kwestia faworyzowania podmiotów ekonomii społecznej w przetargach. Środki dofinansowania pełnia rolę kredytu bezzwrotnego, z wymogiem utrzymania się na rynku pracy przez rok kalendarzowy. Podobnie, jak ma to miejsce w wypadku założenia zwykłej działalności gospodarczej. Obok plusów ekonomicznych jednym z najcenniejszych atutów ES jest budowanie „zdrowego rynku pracy” w oparciu o wartości, które trudno dziś znaleźć w skrajanie „kapitalistycznej machinie wydajności i zysku”, w której człowiek wydaje się być jedynie „produktem”, a nie „wytwórcą” produkcji.

Minusem w zakładaniu podmiotów ES jest ryzyko utrzymania się na rynku oraz kwestia kontroli skarbowej, której takie podmioty podlegają . Jednak trzeba mieć na uwadze, że ośrodek , w którym podejmiemy starania o dotację, wysyła nas najpierw na szkolenie, na którym, zapoznajemy się z wszystkimi aspektami funkcjonowania podmiotów ES.
Bardzo ważnym aspektem dla funkcjonowania założonego podmiotu, jest „harmoniczne” dobranie osób i sensowne określenie działalności, która wykazywałaby aktywność w różnych obszarach usług. Zazwyczaj obserwatorzy rynku ES wskazują, że najczęstszą przyczyną upadku są nieporozumienia wewnątrz spółdzielni oraz brak właściwego zarządzania firmą.

Jak znaleźć lokalny podmiot ES do współpracy?

W ramach rozwoju Ekonomii Społecznej w Polsce ,powstała specjalna Baza podmiotów ekonomii społecznej. Dostępna, jest na stronie: http://mapa.ekonomiaspoleczna.pl/
Można też korzystać z Bazy certyfikowanych Znakiem [eS] przedsiębiorstw społecznych na stornie Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (FISE): http://fise.org.pl/
[Odrębny artykuł będzie poświęcony ES na rynku europejskim]

Autor korzystał [z:] własnych źródeł wiedzy, oraz z referatu p.t. „Produkty i usługi ekonomii społecznej w sektorze turystyki, handlu, rozrywki, i sztuk użytkowych służące ludziom”, Jadwiga Olszowska- Urban, referat wygłoszony z dn. 05.06.2013r. na III Forum Ekonomii Społecznej w Wygiełzowie, organizowanej przez Małopolski Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej. [Materiał szkoleniowy].

Autor: D.Paczowska